Những tháng ngày "hạnh phúc" sắp qua?

[Admin]

Lợi suất trái phiếu chính phủ đã “gần” đáy, báo hiệu dư địa giảm lãi suất không còn.

Khi mà kinh tế suy giảm, doanh nghiệp thoi thóp, tín dụng đình trệ thì đường đi của dòng vốn ngân hàng vẫn luôn nhận được sự quan tâm đặc biệt của dư luận.

Có nhiều ý kiến chỉ trích ngân hàng đã quá thận trọng với cho vay, chỉ chăm chăm đầu tư trái phiếu chính phủ (TPCP) để đảm bảo an toàn. Nhưng liệu sự “an toàn” ấy còn có thể duy trì trong bao lâu nữa?

Trước hết, cần nói tới động cơ của các ngân hàng trong việc đầu tư TPCP với vai trò là một trong những kênh “tiêu thụ” vốn bao gồm cả tín dụng, vốn luôn chiếm tỷ trọng cao nhất – đóng vai trò “nồi cơm” chính của các ngân hàng.

Tuy nhiên, khi mà nợ xấu tăng cao trong khi nhu cầu vay vốn phục vụ sản xuất cũng như tiêu dùng đều có phần sụt giảm thì đa số ngân hàng buộc lòng phải “ghìm cương” tăng trưởng tín dụng và lựa chọn một hướng đi khác cho dòng vốn của mình.

Vì sao hấp dẫn?

So với những kênh đầu tư còn lại như góp vốn cổ phần, kinh doanh ngoại hối, cho vay trên thị trường liên ngân hàng,... thì trái phiếu chính phủ có sức hấp dẫn lớn hơn hẳn, bởi:

Thứ nhất, đây là tài sản có tính thanh khoản rất cao, được giao dịch khá sôi động trên thị trường thứ cấp qua Sở giao dịch chứng khoán Hà Nội. Hơn nữa, có thể sử dụng làm tài sản bảo đảm để vay Ngân hàng nhà nước một cách dễ dàng thông qua các nghiệp vụ thị trường mở, tái cấp vốn, tái chiết khấu,... trong trường hợp cần thiết.

Thứ hai, trái phiếu chính phủ là tài sản không có rủi ro thanh toán, do đó không phải trích lập dự phòng rủi ro tín dụng, cũng như không tốn chi phí cho bộ máy quản lý phức tạp, cồng kềnh để kiểm soát loại rủi ro này.

Thứ ba, thu nhập từ TPCP tuy không thể cao bằng cho vay doanh nghiệp hay dân cư, nhưng lại hơn hẳn so với việc đầu tư nắm giữ ngoại tệ, gửi tiền ở Ngân hàng nhà nước hay cho vay các tổ chức tín dụng khác (phổ biến ở mức 1-6%/năm trong thời gian qua).

Thứ tư, nhằm bù đắp thâm hụt ngân sách đang ngày càng gia tăng qua trong những năm gần đây, Kho bạc nhà nước đã tạo ra một nguồn cung trái phiếu khá dồi dào, đủ để đáp ứng nhu cầu của thị trường.

Với bằng ấy lý do, chẳng dại gì mà các ngân hàng lại không mang tiền đi mua trái phiếu chính phủ!

Thế nhưng, bài học từ thị trường vàng đã cho thấy, không tồn tại một tài sản nào có thể coi là nơi trú ẩn tuyệt đối an toàn, và trái phiếu chính phủ ở Việt Nam cũng không phải là ngoại lệ. Trên thực tế, đã có những tín hiệu cho thấy loại giấy tờ có giá này khó có thể duy trì được sức hấp dẫn lớn như trước nữa.

Trước hết, để có cái nhìn tổng quát, cần xem xét qua hai yếu tố cơ bản tạo lập nên thị trường: cung và cầu.

Cầu đi xuống do ngân hàng bò ra khỏi hầm trú ẩn

Nói đến cầu trái phiếu chính phủ ở Việt Nam, hầu như là nói đến nhu cầu đầu tư từ hệ thống các tổ chức tín dụng khi tỷ lệ nắm giữ của nhóm này chiếm tới xấp xỉ 90% tổng lượng trái phiếu chính phủ đang lưu hành.

Nguyên nhân trực tiếp khiến các ngân hàng ào ạt đổ tiền vào trái phiếu trong thời gian qua, như đã nói ở trên, chính là sự mất cân đối giữa tăng trưởng huy động vốn và tăng trưởng tín dụng khiến lượng vốn dư thừa ngày càng nhiều. Tuy nhiên, trong thời gian gần đây, tín dụng đã có dấu hiệu khởi sắc trở lại và thu hẹp khoảng cách với huy động vốn.

Cụ thể, tăng trưởng huy động vốn toàn hệ thống tháng 4/2013 đạt 1,48%, trong khi tín dụng tăng trưởng 1,3%. Số liệu từ hai đầu tàu kinh tế TP.HCM và Hà Nội được công bố trong tháng 5 cũng cho thấy tín dụng tiếp tục có sự vươn lên mạnh mẽ, lần lượt đạt tăng trưởng ước tính 2,7% và 2,73% so với huy động vốn tăng ở mức 2% và 2,03%. Trong khi đó, NHNN đưa ra con số ước lượng tăng trưởng tín dụng toàn hệ thống trong tháng 5 khoảng 2,5-3% so với cuối năm 2012, tức khoảng 1-1,5% so với tháng trước.

Nếu xu hướng này được tiếp diễn trong thời gian tới, luồng tiền để đầu tư trái phiếu chính phủ của các ngân hàng sẽ không còn dồi dào như trước và thị trường sẽ mất đi một lượng cầu đáng kể.

Thêm vào đó, nhìn dòng tiền đáo hạn trái phiếu chính phủ và tín phiếu NHNN trong năm 2013, có thể nhận thấy khối lượng đáo hạn đạt đỉnh vào 2 tuần cuối tháng 5, lên tới gần 40.000 tỷ đồng.

Do đó nhu cầu mua trái phiếu để tái đầu tư của toàn thị trường tăng mạnh trong giai đoạn này. Nhưng sau đó, khối lượng đáo hạn sẽ giảm dần cho đến cuối năm, lượng cầu bắt nguồn từ việc tái đầu tư sẽ không còn cao như trước.

Ngập thị trường với trái phiếu chính phủ

Xét về phía cung, nhiều khả năng khối lượng TPCP phát hành trên thị trường sơ cấp năm 2013 sẽ tăng mạnh so với kế hoạch đặt ra ban đầu do tình hình bội chi ngân sách khá căng thẳng.

Theo số liệu của Tổng cục thống kê tính đến 15/5, bội chi ngân sách năm 2013 đã lên tới 67,2 nghìn tỷ đồng, bằng 48% kế hoạch được phê duyệt trong năm 2013 (140 nghìn tỷ đồng). Con số này có thể còn tăng nhanh hơn nếu chính phủ lựa chọn một giải pháp kích cầu, hoặc giảm – giãn thuế để thúc đẩy nền kinh tế vào nửa cuối năm.

Trong một động thái gần đây, Bộ tài chính - Kho bạc nhà nước đã nâng kế hoạch phát hành TPCP năm 2013 từ 150.000 tỷ đồng lên tới 170.000 tỷ đồng.

Mặt khác, nhìn vào diễn biến lãi suất trái phiếu chính phủ các kỳ hạn khác nhau trong thời gian qua, có thể nhận thấy chênh lệch lãi suất giữa các kỳ hạn, đặc biệt là giữa kỳ hạn 1 năm và 2 năm, có xu hướng mở rộng tương đối. Nói cách khác, đường cong lợi suất của thị trường trái phiếu chính phủ đang có xu hướng dốc lên hơn so với trước đây.

Điều này phản ánh kỳ vọng của thị trường về sự phục hồi nhanh chóng của nền kinh tế trong tương lai gần và nhu cầu nguồn vốn sẽ gia tăng mạnh mẽ trong khoảng 1 năm nữa, kéo theo mặt bằng lãi suất tăng lên.

Một nhân tố nữa cũng có ảnh hưởng rất lớn đến thị trường trái phiếu, đó là hướng điều hành lãi suất của NHNN. Có thể thấy trong thời gian qua, NHNN luôn căn cứ vào tỷ lệ lạm phát để ra các quyết định điều chỉnh lãi suất.

Trong khi đó, tốc độ tăng CPI trong những tháng gần đây đã ở mức thấp kỷ lục và khó có thể giảm sâu so với mức khoảng trên 6% như hiện nay. Nhiều nguy cơ tiềm ẩn đối với lạm phát trong nửa cuối năm vẫn hiện hữu như việc điều chỉnh giá điện, giá dịch vụ y tế, tăng lương tối thiểu,... sẽ khiến NHNN hết sức thận trọng trong các quyết định của mình.

Do đó, lực đỡ từ chính sách lãi suất đối với thị trường trái phiếu chính phủ trong thời gian tới là hầu như không còn.

Với tất cả những dấu hiệu trên, dù khó có thể kết luận lãi suất trái phiếu chính phủ đã chạm đáy, nhưng có lẽ cũng chẳng còn cách đáy bao xa nữa.

Bài viết có sử dụng một số dữ liệu của Nhóm phân tích Cafef trong Báo cáo thị trường vốn và tiền tệ tháng 4/2013.

Mạnh Khang

Theo Trí Thức Trẻ